रमेश कार्की,

मणिपुर, भारत । जातीय हिंसाले सानो भारतीय राज्य मणिपुरलाई दुई ठूला समूह, बहुसंख्यक मेइतेई र अल्पसंख्यक कुकी, भूमि र प्रभावको लडाइको रूपमा गृहयुद्धको स्थितिमा डुबाएको छ । मे महिनामा भएको आक्रमणको यो हप्ता डरलाग्दो भिडियो अहिले बाहिर आयो जब दुई कुकी महिलालाई मेइतेई जातिको पुरुषहरूले सामुहिक बलात्कार गरेर गाउँमा नग्न शरीरमा घुमाएको थियो । यो घटना पछि त्यहाँका घर, चर्च र मन्दिरहरु धेरै नै ध्वस्त पारेको छ । त्यसपछि यस क्षेत्रमा महिलाहरू विरुद्धको आतंक मच्चिएको थियो र विभिन्न अन्य राज्यहरुको महिलाहरुले पनि केन्द्रिय मोदि सरकारलाई पनि दबाब दिइरहेका छन् । मोदि सरकारले जवाफ फर्काएका छन् “जुन राज्यले आफ्नो राज्यमा शान्ति बनाउन सक्दैन त्यो राज्यमा मुख्य मन्त्रीको हैसियत नराखे हुन्छ र केन्द्रिय सरकारलाई जिम्मेवारी दिए हुन्छ भनेका छन्”।

मणिपुर कहाँ छ र त्यहाँ कुन कुन जाती बस्छ ?
मणिपुर पहाडी उत्तर-पूर्वी भारतीय राज्य बंगलादेशको पूर्वमा अवस्थित छ र म्यानमारसँग सीमा जोडिएको छ । यहाँ अनुमानित ३.३ मिलियन मानिसहरू बसोबास गर्छन् । आधा भन्दा बढी मेइतेई जातिहरू छन्, जबकि लगभग ४३% कुकी र केही संख्यामा नागाहरू बसोबास गर्छन् प्रमुख अल्पसंख्यक जनजातिहरूको पनि बसोबास रहेको छ ।

मणिपुरमा अहिले के हुँदैछ?
मेइ महिनामा सुरु भएको हिंसामा कम्तीमा १३० जनाको मृत्यु भएको छ भने ४०० जना घाइते भएका छन् । सेना, अर्धसैनिक बल र प्रहरीले हिंसा नियन्त्रण गर्न संघर्ष गर्दा ६०,००० भन्दा बढी आफ्नो घरबाट विस्थापित भएका छन् । त्यहाँ प्रहरीहरुको हतियारहरू लुटिएका छन् र सयौं गिर्जाघर र एक दर्जनभन्दा बढी मन्दिरहरू र गाउँहरू ध्वस्त भएका छन् ।

यो घटनाको सुरुवात कसरी भयो?
कुकी जातिहरूले आधिकारिक आदिवासी दर्जा दिनुपर्ने माग गरेपछि मेइतेईहरूले त्यस मागको विरुद्धमा विरोध गर्न थालेपछि तनाव बढेको हो, जसलाई कुकीहरूले सरकार र समाजमा आफ्नो पहिले नै बलियो प्रभावलाई बलियो बनाउने तर्क गरेका थिए, उनीहरूलाई भूमि किन्न वा कुकी बहुल क्षेत्रमा बसोबास गर्न अनुमति दिएका थिए । तर त्यहाँ असंख्य आधारभूत कारणहरू छन् । कुकीहरू भन्छन् कि मेइतेई नेतृत्वको सरकारले चलाएको लागूऔषध विरुद्धको युद्ध भनेको उनीहरूको समुदायलाई उखेल्ने एउटा पर्दा हो । त्यहाँ म्यानमारबाट अवैध आप्रवासले तनाव बढाएको छ। बढ्दो जनसङ्ख्याबाट भूमि प्रयोगमा दबाब छ र बेरोजगारीले युवाहरूलाई विभिन्न मिलिशिया फोर्सहरूमा धकेलिरहेको छ।

यी जातिहरु को को सँग लड्छ ?
मेइतेई, कुकी र नागा मिलिशियाहरू दशकौंदेखि विवादास्पद मातृभूमिको माग र धार्मिक भिन्नताहरूका लागि एकअर्कासँग लड्दै आएका छन् र सबै पक्षहरू भारतीय सुरक्षा बलहरूसँग भिड्दै आएका छन् । नवीनतम फ्लेयर-अप, तथापि, लगभग पूर्ण रूपमा मेइतेइ र कुकि जाती बीच छ। यस पटक, द्वन्द्व धर्ममा होइन, जातीयतामा जरा गाडिएको छ । यो द्वन्द्व अन्त्य कहिले र कसरी हुन सक्छ भन्ने कुनै सरकारी स्रोत र राज्य समेतले यकिन गर्न सकिरहेको छैन ।

( लेखक रमेश कार्की भारतिय सेनामा कार्यरत अहिले भारतको उतरीपुर्वी राज्य नागाल्यान्ड र मणिपुरको बोर्डरमा कार्यरत छन् )